Gestalt
Psychoterapia Gestalt jest jednym z wiodących podejść w psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej, tworzącej – obok psychoterapii psychodynamicznej, poznawczo-behawioralnej, systemowej czy nurtu integracyjnego – jedną z najważniejszych szkół współczesnej psychoterapii. Jako twórcę tego podejścia wymienia się Fritza Perlsa, a także jego żonę Laurę Perls i ich przyjaciela Paula Goodmana. Psychoterapia Gestalt powstała przez połączenie licznych koncepcji psychologicznych i filozoficznych, w tym psychoanalizy, egzystencjalizmu, buddyzmu zen oraz pracy z ciałem.
Co więcej, ten nurt w ma też swoje źródła w psychologii akademickiej. Swą nazwę zaczerpnął bowiem ze szkoły psychologii zwanej psychologią postaci, a samo słowo Gestalt znaczy z niemieckiego – postać, figura. Głównym założeniem psychologii postaci, które legło również u podstaw filozofii psychoterapii Gestalt, jest to, że nasze życie psychiczne należy traktować jako twór złożony z pewnych wyłaniających się figur (Gestaltów), a całość naszej psychiki to coś więcej niż suma prostych części wchodzących w jej skład. W figury (Gestalty) zorganizowane są wszelkie aspekty naszego funkcjonowania: zachowania, emocje, myśli, potrzeby itp. Niedopełnione figury („niezakończone sytuacje/nierozwiązane problemy”) czasem ciążą nam przez całe życie. W trakcie psychoterapii Gestalt mamy możliwość ich domknięcia i rozpoczęcia nowego, bardziej samoświadomego oraz twórczego życia.
Szczególną cechą podejścia Gestalt jest skupienie się na człowieku w możliwie najszerszym, holistycznym ujęciu – uwzględniającym wiele wymiarów egzystencji (fizyczny, emocjonalny, społeczny, duchowy). Według jednego z podstawowych założeń tego nurtu każdy z nas jest zdolny do samoregulacji, wzięcia odpowiedzialności za siebie i podejmowania najlepszych dla siebie decyzji. W związku z tym towarzyszący w procesie pracy nad sobą psychoterapeuta Gestalt nie występuje w roli nauczyciela czy doradcy, mającego na celu skorygowanie sposobu myślenia, postrzegania bądź zachowania według określonego wzorca. Zamiast tego psychoterapeuta pomaga znaleźć i usunąć przeszkody, które ową samoregulację i umiejętność zaspokojenia swoich potrzeb mogą zakłócać lub uniemożliwiać. Innymi słowy, jest to proces odnajdywania najlepszych z punktu widzenia danej osoby decyzji i sposobów na ich zrealizowanie niż nauka określonych i uznanych za prawidłowe wzorców zachowania.
O jakich przeszkodach mowa?
W psychoterapii Gestalt za prawdziwy uznaje się pogląd, zgodnie z którym każdy z nas jest w dużym stopniu uwarunkowany społecznie. Począwszy od wpływu najważniejszych relacji z rodzicami lub opiekunami i przez cały proces adaptacji w społeczeństwie – w poszukiwaniu akceptacji jesteśmy w stanie ponad autentyczne pragnienia i potrzeby jednostki wyżej postawić oczekiwania otoczenia i kulturowe wymogi perfekcjonizmu, rywalizacji, posiadania rzeczy czy kontroli rzeczywistości. Konflikt – najczęściej nieuświadomiony – pomiędzy autentyczną potrzebą a społecznym „powinieneś” może być źródłem nerwicowych zachowań, cierpienia i utraty energii poświęconej nie na działanie, a na prowadzoną wewnętrznie walkę. Oczywiście jest to tylko przykładowy obszar, który może mieć wpływ na nasze funkcjonowanie niezależnie od wszelkiego rodzaju innych doświadczeń i przeżytych traum – decydujących o psychicznym dobrostanie lub jego braku.
Znaczenie świadomości i samoakceptacji
W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie „Czy nasze zachowanie jest działaniem zgodnym z autentyczną potrzebą, czy np. utrwalonym w wyniku przebytych doświadczeń, ale obecnie niekorzystnym już schematem?”, niezbędne jest uświadomienie sobie własnej natury. Stąd tak dużą wagę w psychoterapii Gestalt przypisuje się rozwojowi świadomości – zgodnie z zasadą holistycznego podejścia obejmującej wymiary: emocji, myśli, zmysłowego postrzegania świata i obserwacji sygnałów, jakie daje nam własne ciało. Dzięki niemu możliwy jest proces stopniowej samoakceptacji – zgodnie z założeniem, że „Zmiana występuje wtedy, gdy stajesz się tym, kim jesteś, a nie wtedy, gdy próbujesz się stać tym, kim nie jesteś”.
Znaczenie „tu i teraz”
Sformułowanie „tu i teraz” postrzegane jest niekiedy jako typowo gestaltowskie. Rzeczywiście w trakcie psychoterapii szczególną wagę przypisuje się temu, co aktualnie przeżywa uczestnicząca w niej osoba, ale także – towarzyszący jej psychoterapeuta (o tym więcej za chwilę). To nie znaczy, że pomijana jest przeszłość czy wspomnienia. Nasze dzieciństwo, czy chcemy tego, czy nie, miało istotny wpływ na obecne funkcjonowanie. Podobnie z przyszłością, która może bardzo skutecznie skupiać naszą uwagę. W psychoterapii Gestalt bacznie zwraca się uwagę na oba aspekty (choć zapewne nie tak kluczową jak w psychoanalizie w kontekście doświadczeń z dzieciństwa), skupiając się na tym, jak przeszłość i przyszłość przeżywane są w chwili obecnej. Na przykład w postaci wspomnień czy obaw. Zgodnie ze świadomością, iż zakotwiczenie w przeszłości i wielokrotne jej przeżywanie, tak jak życie marzeniami i wyobrażeniami, w praktyce uniemożliwiają satysfakcjonujące przeżywanie teraźniejszości. Takie podejście ma swoje korzenie w filozofii zen, której związki z Gestaltem nie są bezpodstawne.
Znaczenie kontaktu i relacji psychoterapeutycznej
Nasze postrzeganie świata i wyzwalane w jego konsekwencji myśli czy emocje, a także idące za nimi zachowania występują w tak zwanym kontakcie granicznym – czyli styku jednostki z otoczeniem. Ze względu na to, że jesteśmy istotami społecznymi, pozostawanie w kontakcie z innymi ludźmi, szukanie równowagi w zaspokojeniu swoich potrzeb i świadomość konsekwencji wpływu naszego działania na innych jawią się jako kluczowe aspekty funkcjonowania. Podczas psychoterapii „światem zewnętrznym” dla klienta staje się w istotnym wymiarze psychoterapeuta. W relacji interpersonalnej pojawiają się zachowania będące oznaką trudności klienta lub jego zaburzeń w procesie samoregulacji. Tym samym pojawia się możliwość uświadomienia sobie przez niego tego faktu, sprawdzenia, na ile jest to zgodne z jego potrzebami, ale również przeżycia zaistniałej sytuacji w inny niż zazwyczaj sposób. Pomoc w takim „zauważaniu” to jedno z podstawowych zadań psychoterapeuty. Aby taki scenariusz mógł jednak zaistnieć, konieczne jest zbudowanie relacji polegającej na wzajemnym zrozumieniu i zaufaniu. Dlatego tak wiele mówi się we współczesnej psychoterapii o znaczeniu relacji między klientem a psychoterapeutą, o jej leczącym działaniu – niezależnie od modalności, w jakiej pracuje psychoterapeuta, i technik, jakich używa.
Zachowanie psychoterapeuty
Cechą charakterystyczną dla psychoterapii Gestalt jest partnerski charakter relacji między klientem a psychoterapeutą. Jak już wcześniej wspomniano, psychoterapeuta jest w tej relacji bardziej towarzyszem niż nauczycielem. Mając świadomość, jaką rolę odgrywa psychoterapeuta, będąc „otoczeniem”, z którym kontaktuje się osoba korzystająca z psychoterapii, może np. podzielić się swoimi odczuciami, jakie pojawiają się w trakcie sesji. Psychoterapeuta Gestalt w relacji z klientem ma prawo do okazywania autentycznych reakcji, w pewnym zakresie wychodząc z roli psychoterapeuty, rozumianego jako specjalista, lekarz, widziany jest bardziej przez ten pryzmat, a nie jako drugi człowiek. Ważne jest jednak zaakcentowanie słowa „może” – warunkiem koniecznym jest świadoma decyzja psychoterapeuty, iż w danej sytuacji ma to sens i może pozytywnie wpłynąć na proces psychoterapeutyczny klienta.
Więcej o psychoterapii Gestalt ?
Jeśli interesujesz się pogłębianiem swojej wiedzy o tym, czym jest psychoterapia Gestalt, zapraszamy do uzupełniających informacji dostępnych w czytelni naszej witryny. Krótka i adekwatna informacja znajduje się na stronie Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Gestalt (PTPG – O metodzie).
Warte polecenia pozycje książkowe
Clarkson P., Mackewn J. (2008). Fritz Perls. Twórcy psychoterapii. Gdańsk: Wydawnictwo: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Francesetti G., Gecele M., Roubal J. (2016). Psychoterapia Gestalt w praktyce klinicznej. Od psychopatologii do estetyki kontaktu. Wydawnictwo: Harmonia Universalis.
Mellibruda J. (2009). Teoria i praktyka terapii Gestalt. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
Sills C. Fish S., Lapworth P. (1999). Pomoc psychologiczna w ujęciu Gestalt. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
Zinker J. (1991). Proces twórczy w terapii Gestalt. Wydawnictwo: Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza.