Zdrowie psychiczne i dobrostan psychoterapeutów pozostają tematem w dużym stopniu niezbadanym. Psychologia kliniczna i psychoterapia tradycyjnie skupiały się bowiem nie na psychoterapeutach, a na ich klientach. Praca psychoterapeuty może jednak wiązać się z wielowymiarowym dystresem psychicznym, który może nie tylko negatywnie wpłynąć na jego jakość życia, ale stanowić czynnik utrudniający wykonywanie tego zawodu – słowem: przynosić potencjalną szkodę dla klientów. O tej kwestii mówi dokonany przez nas przegląd literatury przedmiotu.

Van Hoy, A., & Rzeszutek, M. (2022). Burnout and psychological well-being among psychotherapists: A systematic review. Frontiers in Psychology, 13: 928191.

Do tej pory prowadziliśmy badania naukowe dotyczące wypalenia zawodowego (burnout) oraz tzw. wtórnej traumatyzacji (secondary trauma – sytuacja, w której psychoterapeuta, pracując z osobami po traumie, sam „zaraża się” ich objawami potraumatycznymi przez zbyt intensywne, empatyczne zaangażowanie) wśród psychoterapeutów jedynie w Polsce. Jeśli interesują Cię dotychczasowe wyniki wspomnianych badań, zapraszamy do lektury naszych publikacji:

Rzeszutek M., Partyka M., Gołąb A. (2015). Temperament traits, social support and secondary traumatic stress disorder symptoms in a sample of trauma therapists. Professional Psychology: Research and Practice, 46, 213–220.

Rzeszutek M., Schier K. (2014). Temperament traits, social support, and burnout symptoms in a sample of therapists.. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 51, 574–579.

Niedawno we współpracy z konsorcjum naukowym TREATme w ramach inicjatywy EU COST Action (Horyzont 2020; https://www.treat-me.eu/) oraz grantu Nowe Idee w POB V realizowanego na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego ukończyliśmy międzynarodowy projekt badawczy dotyczący wypalenia zawodowego i dobrostanu psychoterapeutów w 12 krajach Europy (Austria, Bułgaria, Cypr, Finlandia, Hiszpania, Norwegia, Polska, Rumunia, Serbia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania). Wspomniane badanie miało na celu poszukiwanie psychologicznych, społecznych i kulturowych uwarunkowań wypalenia i dobrostanu wśród psychoterapeutów z tych krajów – ze szczególnym uwzględnieniem stresu towarzyszącego pandemii COVID-19. Pierwszy opublikowany przez nas artykuł dotyczył znaczenia międzykulturowych różnic – analizowanych w udoskonalonej teorii podstawowych wartości Schwartza (zob. przekraczanie siebie, umacnianie siebie, otwartość na zmiany i zachowawczość) – w poziomie wypalenia wśród psychoterapeutów podczas pandemii COVID-19. Mimo istotnych różnic w poziomie wypalenia zawodowego między krajami (najwyższe na Cyprze, w Szwecji, Norwegii i Wielkiej Brytanii, a najniższe w Rumunii, Serbii i Finlandii) tylko 9% wariancji wypalenia było związanych z różnicami międzykulturowymi, tj. różnicami związanymi z poziomem wartości (reszta to zmienne indywidualne). Rola wartości na poziomie kraju okazała się istotna w jedynej zaobserwowanej interakcji międzypoziomowej dotyczącej otwartości na zmiany. Innymi słowy: jeśli psychoterapeuci w danym kraju deklarowali wysoki poziom tej wartości, a spostrzegali, że inni psychoterapeuci w ich kraju przejawiają jej niski poziom, dotyczyło ich wówczas wyższe ryzyko wypalenia (działało to też w drugą stronę, tj. kiedy ktoś deklarował niski poziom tej wartości, a spostrzegał, że w danym kraju inni psychoterapeuci deklarują jej wysokie nasilenie, to dotyczyło go także wyższe ryzyko wypalenia zawodowego). Najważniejszymi „transkulturowymi” uwarunkowaniami wypalenia zawodowego wśród psychoterapeutów ze wszystkich krajów były zmienne socjodemograficzne (płeć męska, młodszy wiek i bycie singlem/singielką), jak również wyższy poziom stresu związanego z COVID-19 – przede wszystkim chodziło o zmęczenie pracą psychoterapeutyczną online.

Van Hoy, A., Rzeszutek, M., Pięta, M., Mestre, J., Rodríguez, A., Midgley, N., Omylinska-Thurston, J., Dopierała, A., Falkenström, F., Ferlin, J., Gergov, V., Lazić, M., Ulberg, R., Røssberg, J., Hancheva, C., Stoyanova, S., Schmidt, S., Podinan, I., Ferreira, N., Kagialis, A., Löffler-Stastka, H., & Gruszczyńska, E. (2022). Burnout among psychotherapists: A cross-cultural value survey among 12 european countries during the coronavirus disease pandemic. Scientific Reports, 12, 13527.

Celem drugiego opublikowanego przez nas artykułu było zbadanie roli zmiennych społecznych (wsparcie społeczne) i indywidualnych w kontekście dobrostanu psychicznego psychoterapeutów w erze pandemii COVID-19 w wyżej wymienionych 12 krajach Europy. Wyniki badania pokazały, że najwyższy poziom satysfakcji z życia odnotowano wśród psychoterapeutów ze Szwajcarii, a najniższy – z Rumunii. Z kolei najwyższy poziom dobrostanu emocjonalnego deklarowali psychoterapeuci z Serbii, a najniższy– z Norwegii. Pogłębiona analiza statystyczna wykazała też, że satysfakcja psychoterapeutów z życia była ściśle związana z krajem, z którego pochodzili (zob. np. różnice w poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego danego kraju), natomiast dobrostan emocjonalny psychoterapeutów zależał głównie od zmiennych indywidualnych, w tym przede wszystkim od wsparcia społecznego i poczucia skuteczności.

Van Hoy, A., Rzeszutek, M., Pięta, M., Mestre, J., Rodríguez, A., Midgley, N., Omylinska-Thurston, J., Dopierała, A., Falkenström, F., Ferlin, J., Gergov, V., Lazić, M., Ulberg, R., Røssberg, J., Hancheva, C., Stoyanova, S., Schmidt, S., Podinan, I., Ferreira, N., Kagialis, A., Löffler-Stastka, H., & Gruszczyńska, E. (2022). Subjective well-being among psychotherapists during the coronavirus disease pandemic: A cross-cultural survey from 12 european countries. Journal of Psychiatric Research, 154, 315-323.

Wyniki naszej analizy zwracają uwagę na potrzebę prowadzenia dalszych badań nad zdrowiem psychicznym wśród psychoterapeutów oraz mogą stanowić cenne źródło w dyskusji na temat standardów szkolenia psychoterapeutów w kontekście międzynarodowym.

W końcu, wyniki naszych badań podłużnych (zob. trzy pomiary zmiennych, obserwacja przez ponad rok czasu) prowadzonych wśród polskich psychoterapeutów wykazały rolę wsparcia społecznego i poczucia skuteczności dla ochrony przed wypaleniem zawodowym oraz promocji dobrostanu psychicznego w tej grupie zawodowej.

Van Hoy, A., & Rzeszutek, M. (2023). Trajectories of burnout and psychological well-being among psychotherapists during the Covid-19 pandemic: Results of a 1-year prospective study. Stress and Health, 1– 17.