Psychoterapia: nauka, rzemiosło czy sztuka?
Od czasu powstania nowoczesnej psychoterapii toczy się spór o jej status naukowy, który trwa do dziś (zob. Cook i in., 2017; Chrząstowski, 2019; Eysenck, 1952; Lambert, 1992; Rakowska, 2005). Czy teoria i praktyka psychoterapeutyczna są lub powinny być oparte na danych naukowych, tak jak medycyna (zob. evidence-based medicine)? Czy też psychoterapia to raczej pewien zbiór praktycznych umiejętności, które można wyćwiczyć niczym rzemiosło?
Może jednak psychoterapeuta w pracy z klientami powinien korzystać jedynie ze swojej unikalnej intuicji i klinicznego doświadczenia, niepoddających się sztywnym kryteriom oceny naukowej, natomiast psychoterapia to forma sztuki, a każdy psychoterapeuta jest trochę artystą?
Próbując odpowiedzieć na powyższe pytania, należy spróbować połączyć ze sobą dwie, trudne do pogodzenia na pierwszy rzut oka kwestie. Z jednej strony trzeba mieć na uwadze istniejące kryteria naukowości z perspektywy filozofii nauki (Brzeziński, 2019). Z drugiej strony należy uwzględnić niezwykle złożony przedmiot teoretyczno-badawczy psychoterapii, jej niejednorodność, interdyscyplinarność i swoiste uwikłanie w wiele różnych dyscyplin nauki – od filozofii przez psychiatrię, psychologię, socjologię, kulturoznawstwo, a nawet neurobiologię (Kratochvil, 2003). Najprościej mówiąc, nauki dzielą się na formalne (np. matematyka, logika) i realne, a te z kolei klasyfikuje się na przyrodnicze (np. fizyka, biologia), humanistyczne i społeczne (np. filozofia, psychologia). W takim ujęciu psychoterapię zaliczyć można do nauk realnych, jednak niektórym jej nurtom bliżej do nauk przyrodniczych (zob. nurt poznawczo-behawioralny), a innym – do nauk humanistyczno-społecznych (zob. np. nurt humanistyczno-egzystencjalny). To swoiste rozszczepianie metodologiczne – czyli lawirowanie między metodologią nauk przyrodniczych (zob. behawioryzm, neopozytywizm), metodologią nauk humanistycznych i społecznych (zob. mentalizm, fenomenologia) oraz współczesnymi ujęciami integracyjnymi i trans-teoretycznymi – utrudnia jednoznaczną odpowiedź na pytanie o status naukowy psychoterapii. Oprócz powyższego można znaleźć również podział na nauki czyste i nauki stosowane. W tym ujęciu psychoterapię zaliczyć należy do nauk stosowanych, gdyż większość teorii szkół psychoterapeutycznych wzięło się z praktyki.
Dodatkowo pogłębiający się podział i tworzenie coraz nowszych nurtów i metod psychoterapeutycznych (dla przypomnienia – jest ich obecnie około 500!) skłonił psychoterapeutów do poszukiwania podobieństw oraz rozpoczęcia twórczego dialogu między reprezentantami różnych szkół, skutkującego tendencjami do integracji w psychoterapii (Norcross i Goldfried, 2005). Ruch integracyjny ma na celu stworzenie możliwie najbardziej efektywnej formy psychoterapii dla konkretnej grupy klientów, wykorzystanie najlepszych idei i metod z różnych szkół w nowej teorii oraz nowym praktycznym systemie pracy (Grzesiuk i Suszek, 2010). Innymi słowy, zamiast pytać, czy i jak działa psychoterapia, psychoterapeuci skupiają się teraz bardziej na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, co działa i na kogo.
Reasumując, psychoterapię można uznać za interdyscyplinarną, stosowaną naukę realną, sytuującą się pomiędzy naukami przyrodniczymi oraz humanistyczno-społecznymi (Prochaska i Norcross, 2018). Jej pola badawczego nie da się sprowadzić wyłącznie do metodologii nauk przyrodniczych, ponieważ jest poszerzone o świat przeżyć wewnętrznych klientów, ich emocje, poszukiwanie sensu i inne obiektywnie niemierzalne zjawiska. W psychoterapii nie można jednak lekceważyć podejścia naukowego, a szczególnie praktyk opartych na danych naukowych (evidence-based practice, tj. EBP, Chrząstowski, 2019). W innym wypadku psychoterapia zmieni się w zbiór pseudonaukowych procedur pomocy psychologicznej ze szkodą zarówno dla klientów, jak i dla społecznego wizerunku psychoterapii jako takiej. Psychoterapeuci, zamiast zamykać się w założeniach własnej szkoły, powinni mieć większą akceptację tej swoistej dwoistości psychoterapii, a także tego, że uprawiając swój zawód są w pewnym sensie naukowcem, rzemieślnikiem i artystą jednocześnie.
Bibliografia
Brzeziński J. (2019). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chrząstowski S. (2019). Praktyka psychoterapeutyczna oparta na danych naukowych – za i przeciw. Psychoterapia, 189, 45–57.
Cook S., Schwartz A., Kaslow N. (2017). Evidence-based psychotherapy: advantages and challenges. Neurotherapeutics, 14, 537-545.
Eysenck H. (1952). The Effects of Psychotherapy: An Evaluation. Journal of Consulting Psychology, 16, 319–324.
Grzesiuk L., Suszek H. (red.) (2010). Psychoterapia. Integracja. Warszawa: Eneteia.
Kratochvil S. (2003). Podstawy psychoterapii. Poznań: Wydawnictwo ZYSK i SK-A.
Lambert M. (1992). Psychotherapy outcome research: Implications for integrative and eclectical therapists. W: J.C. Norcross, M.R. Goldfried (red.), Handbook of psychotherapy integration (s. 94–129). Basic Books.
Norcross J., Goldfried M. (red.) (2005). Oxford series in clinical psychology. Handbook of psychotherapy integration (wyd. 2.). Oxford University Press.
Prochaska J., Norcross J. (2018). Systems of Psychotherapy: A Transtheoretical Analysis. (wyd. 9). Wadsworth Publishing Company.
Rakowska J. (2005). Skuteczność psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.