Sfery świadomości w psychoterapii Gestalt

W psychoterapii Gestalt wyróżniamy trzy sfery świadomości – wszystkie są równie ważne i równie wartościowe. Często używa się nawet porównania człowieka do stołu o trzech nogach (Francesseti i in., 2016).

Sfera pośrednia

Dla wielu ludzi jest to sfera ulubiona, bo jest niczym nieograniczona – jest to jej potencjał i zagrożenie zarazem.

Pośrednia sfera świadomości to nasze myśli, wyobraźnia – wszystko to, co „produkuje” mózg. Dzięki niej planujemy, wspominamy, przewidujemy, uczymy się. Korzystamy z jej dobrodziejstw wszyscy, a szczególnie potrzebna jest naukowcom, różnego rodzaju analitykom, artystom, nauczycielom czy duchownym, ponieważ oni często poruszają się w obszarach abstrakcji. Z drugiej jednak strony myśli są tym, co przeszkadza nam pozostać uważnymi w tzw. tu i teraz. Zabierają nas nie tylko w krainę naszych marzeń, ale i lęków. Zauważ, że zazwyczaj boimy się tego, co może się zdarzyć, a nie tego, co faktycznie się wydarza. To właśnie nasze wyobrażenia na temat przyszłości sprawiają, że martwimy się (lub żywimy nadzieję).

Skąd określenie „sfera pośrednia”? Nasze myśli pośredniczą między doznaniami wewnętrznymi (ciało i emocje) i zewnętrznymi (zmysły), nadając znaczenie sygnałom, jakie z nich płyną. Czasami przez to wpadamy w błędne koło, np. interpretując nerwoból jako zawał serca i martwiąc się, że zaraz umrzemy. Przeżywając stres, wpływamy z kolei na gorsze funkcjonowanie naszego układu nerwowego i pracę serca. Myśl zatem świadomie, nie tracąc kontaktu z rzeczywistością, gdy to niepotrzebne.

Świadomość zewnętrzna

Za treści znajdujące się w zewnętrznej sferze świadomości odpowiadają zmysły. Pomagają odczytywać informacje płynące do nas ze świata zewnętrznego. Od zawsze był to warunek przetrwania całego gatunku i pojedynczych organizmów. To banalne stwierdzenie jest aktualne choćby w momencie, gdy czytasz ten wpis albo gdy przechodzisz przez jezdnię.

Korzystanie ze zmysłów istotnie wspiera orientowanie się w świecie, ale służy również innym celom. W podejściu Gestalt (nie tylko w psychoterapii, ale również w postawie życiowej) ważne jest doświadczanie życia w całej jego pełni. Oznacza to dużą ciekawość i otwartość na otaczające nas przedmioty, zapachy powietrza i ludzi wokół nas. Mistrzami w takim poznawaniu świata są często dzieci – „obmacują” zabawki w sklepach a nawet bywa, że liżą przedmioty typu drzwi, klamki, ściany.

Kiedy ostatnio zdarzyło Ci się patrzeć na partnera/partnerkę z uważnością osoby zakochanej? Jaki kolor tęczówek mają wasze dzieci? Oczywiście nie jest ani potrzebne, ani możliwe interesowanie się wszystkimi bodźcami, które nasz organizm byłby potencjalnie w stanie odebrać. Dlatego optymalną sytuacją jest, gdy świadomie korzystamy z selektywności odbioru, mając zarazem odwagę do pogłębiania tego zmysłowego doświadczania świata.

Sfera wewnętrzna

Świadomość wewnętrzna to emocje i sygnały z ciała, takie jak ból brzucha, smutek czy radosne poruszenie w splocie słonecznym. Dobrze, jeśli traktujesz te odczucia jako informacje od siebie, dla siebie i o sobie. Na przykład, gdy czujesz, jak bardzo ściśnięty jest Twój żołądek, możesz zacząć zdawać sobie sprawę ze swojego stresu, zmartwienia i zacząć „nad nim pracować” – zaakceptować, zrozumieć powody albo po prostu zadbać o siebie i zrelaksować się. Zdarza się, że zapominamy o sobie i dopiero poważne zaburzenia funkcjonowania stanowią szansę na wprowadzenie zmian, dostrzeżenie swoich potrzeb i otrzymanie pomocy. Podobnie jest z emocjami – zresztą łatwo „zamienianymi” przez organizm na objawy somatyczne oraz tzw. bloki mięśniowe. Jeśli na przykład nie rozładowujesz swojej codziennej złości lub frustracji, możesz doświadczać migrenowych bólów głowy „niewiadomego pochodzenia”. Czy na pewno niewiadomego? Świadome doświadczanie stanów emocjonalnych jest nie tylko zdrowe, ale i przydatne. Wsłuchując się z otwartością w swoje wnętrze, łatwiej będzie Ci rozpoznać, co jest dla ciebie ważne, jakiego wyboru dokonać, jakie są Twoje potrzeby.

Pamiętaj, że troska o siebie nie jest wyrazem egoizmu.

Powiązania sfer świadomości

Sposób myślenia jest ściśle powiązany zarówno z naszymi emocjami, reakcjami cielesnymi, jak i zachowaniami. Prosty przykład: mężczyzna „wie”, że kobieta, która mu się podoba, sądzi, że on jest nieudacznikiem (fantazja, a bardziej fachowo – projekcja). W związku z tym, gdy ją spotyka, zaczyna się wstydzić, lękać o to, jak ona odpowie na jego przywitanie (emocje) – trzęsą mu się dłonie i poci się okrutnie (ciało). Nie ma szans na to, by zamienić z nią dwa słowa o pogodzie, nie wspominając nawet zaproszenia na kawę (zachowanie). Ponieważ zaniechał działania i nie nawiązał rozmowy z kobietą, potwierdził swoje pierwotne przekonanie – „Jestem nieudacznikiem, ona nawet na mnie nie spojrzy” (myśl). Przykład odwrotny: kobieta czeka na rozmowę o pracę, w czasie której ma być przepytana z tematów, jakimi miałaby się zajmować. Bardzo zależy jej na tej posadzie i słyszała, że rekruter jest arcysurowy. Zaczyna przeżywać, czuć przerażenie (uczucia), żołądek kurczy się, jelita pracują jak szalone (ciało), a w głowie – chaos i przewidywanie porażki (myśli). Zamiast rozwijać możliwe scenariusze zdarzeń – łącznie z tym, jak spłaci kredyt, jeśli nie dostanie tej pracy – skupia się na swoim oddechu, siada wyprostowana i mocno opiera stopy na podłodze. Oddycha coraz głębiej i swobodniej, liczy sekundy wdechu i wydechu, a może także powtarza sobie jakieś krzepiące zdanie. Myśli, rzecz jasna, ciągle się pojawiają (taka ich natura). Kobieta zauważa je i pozwala im odpływać. Nadal czuje lekkie kłucie w żołądku, ale stres zmniejsza się, a co najważniejsze – nie eskaluje.

Źródło

Francesetti G., Gecele M., Roubal J. (2016). Psychoterapia Gestalt w praktyce klinicznej. Od psychopatologii do estetyki kontaktu. Wydawnictwo: Harmonia Universalis.